«Το δόγμα δεν καταπολεμεί την αγάπην»*
Απο τον άκριτο ζηλωτισμο στον βόθυνο τής αίρέσεως
ΘΕΩΡΟΥΜΕ σκόπιμο νά έπανέλθουμε οτό πάντοτε επίκαιρο θέμα τής στάσεως καί συμπεριφοράς μας έναντι των αιρετικών καί έν γένει των άντιφρονούντων προς ημάς, έπί τή ευκαιρία τής μνήμης τής Γ' 'Αγίας Οικουμενικής Συνόδου (9η Σεπτεμβρίου). Πρέπει νά μάς γίνη βαθεΐα συνείδησις, ότι ή στάσις των ’Ορθοδόξων έναντι των πλανωμένων, άν δεν είναι σΰμφωνος προς τήν Πατερική Παράδοσι, έμπερικλείει πολλούς κινδύνους καί οδηγεί σέ άντίθετα άποτελέσματα.
α. Η νεστοριανική άθυροστομία
Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ Κωνσταντινουπόλεως Νεοτόριος άποτελεΐ αιώνιο παράδειγμα ένός θερμού ύπερμάχου τής ’Ορθοδόξου Πίστεως, ό όποιος - έξ αιτίας τού άκρίτου ζηλωτισμού καί τού άχαλινώτου φανατισμού του - ώδηγήθηκε στήν γνωστή βλάσφημο χριστολογική αϊρεσί του καί έγινε περαιτέρω αίτιος τής μονοφυσιτικής έριδος με όλα τά ολέθρια συνακόλουθα.
1. 'Ο Νεστόριος, προερχόμενος άπο τήν ’Αντιόχεια, μόλις χειροτονήθηκε ’Επίσκοπος στήν Βασιλεύουσα, άνεδείχθη - κατά τον ιστορικό Σωκράτη - «διάπυρος διώκτης.» τών αιρετικών καί «πράττων παρά το είωθός τη ’Εκκλησία»1, δεν έπαυε νά φιλονική καί νά τεχνάζεται βιαιοπραγίες κατά τών αιρέσεων τοιουτοτρόπως, έγινε μισητός καί «το έπ’ αυτω την πόλιν άνέτρεψε»2.
2. Πρωτίστως, έγινε γνωστός άμέσως «διά την αθυρον (άπύλωτον, αυθάδη) αύτοϋ γλώσσαν»2. Κατά τήν χειροτονίαν του (10.4.428) «ευθυς έκείνην την περιδόητον άφηκε φωνην» καί ύπερφίαλον: «Δός μοι, ώ Βασιλεϋ, καθαράν την γην τών αίρετικων, κάγώ σοι τόν ουρανόν άντιδώσω. Συγκάθελέ μοι τους αιρετικούς, κάγώ συγκαθελω σοι τους Πέρσας»3!...
Τούς λόγους τούτους, όοοι ειχον απέχθεια προς τούς αιρετικούς, διευκρινίζει ό Σωκράτης, «ήδέως εδέχοντο»• όμως απο τούς «εύ φρονοϋ- ντας» δεν διέφυγε «ουδέ τό κοϋφον της διανοίας, ουδέ τό θυμικόν (άργιλον, ευέξαπτον) εν ταυτω καί κενόδοξον» τού ανδρός3.
3. Την πέμπτη ημέρα απο της χειροτονίας του στρέφεται με μανία κατά των Άρειανών καί προσπαθεί να κρημνίση τον ναό τους...
Οί Άρειανοί στην απελπισία τους έπυρπόλησαν τον ναό, η φωτιά με-ταδόθηκε στά παρακείμενα σπίτια, η Πόλις αναστατώθηκε καί οί αιρετικοί «προς άμυναν ηυτρεπίζοντο»4...
Στο έξης οί πάντες αποκαλούν τον Νεστόριο «πυρκαϊάν» («ό φωτιάς»!), «ου μόνον οί των αιρέσεων, άλλ’ ήδη καί οί οικείοι της πίστεως»4.
4. Κατόπιν έστράφη έναντίον τών Νοβατιανών, «άλλ’ οί κρατοϋντες παραινέσει κατέστελλον αυτοϋ την όρμήν»5.
5. Έν συνεχεία έδίωξε απηνώς τούς Τεσσαρεσκαιδεκατίτας, γενομένης δε στάσεως «πολλοί περί Μίλητον καί Σάρδεις άπέθανον»5!
6. Μετά ωρμησε καί κατά τών Μακεδονιανών, τούς όποίους σφοδρά ταλαιπωρούσε διά τού όμόφρονός του ’Επισκόπου ’Αντωνίου• τότε οί αιρετικοί, «μηκέτι φέροντες τό άχθος», «άναιροϋσι (φονεύουσιν) αυτόν (τόν ’Αντώνιον)»6!...
7. Τελικά όμως ό Νεστόριος, φιλονικών φανατικώς καί αντιχριστιανικώς νά διώκη άλλους, «αυτόν εξελαθηναι της Εκκλησίας συνέπεσεν»7, έξεδιώχθη αύτος της ’Εκκλησίας• όταν άρχισε νά ύποστηρίζη τούς λέγοντας την Παναγία Μητέρα τού Σωτηρος μας όχι Θεοτόκον, άλλά Χριστοτόκον/ άνθρωποτόκον καί νά κηρύσση την αϊρεσί του, ήλθε σε σύγκρουσι με τούς οικείους της Πίστεως καί έστρεψε έναντίον τους το διωκτικό του μένος.
8. Οί Κληρικοί, οί όποίοι διέκοψαν κοινωνίαν μαζί του, ύπέστησαν «α ούτε εν τοΐς εθνεσι τοΐς βαρβαρικοΐς έγένετο»8: συλλήψεις, φυλακίσεις, έξορίες, διαπομπεύσεις, κτυπήματα, πληγές, λιμούς κ.ά. «Γυμνούς ημάς», διηγούνται οί παθόντες, «δέσμιους...εστυλισαν, εκρεβάτισαν και επτέρνισαν, οπερ ου πάσχουσιν εν τοΐς εξω δικαστηρίοις, ον λέγομεν οτι κληρικοί και άρχιμανδρΐται η μονάζοντες, άλλ ούτε οι τυχοντες κοσμικοί, ο ημείς εν τη Εκκλησία υπό τοϋ παρανόμου παρανομως πεπόνθαμεν»9.
9. 'Η άθυροστομία του φανατικού Νεοτορίου δεν έσεβάσθη ούτε τον άγιώτατο ’Αρχιεπίσκοπον ’Αλεξανδρείας Κύριλλον, ό όποιος έσυμβούλευε έναγωνίως τον «πυρκαϊάν» να έπανορθώση το αιρετικό του κήρυγμα, «ινα παύση σκάνδαλον οικουμενικόν»10.
'Ο Νεοτόριος άπαντα αγενέστατα, θεωρών το ένδιαφέρον του 'Αγίου Κυρίλλου ώς προερχόμενον έκ της «αιγυπτιακής αυτού όρμής» καί χαρακτηρίζων τας έπιοτολάς του ώς «ύβρεις» καί ώς αξίας «μακροθυμίας ιατρικής», έφ’ όσον το περιεχόμενό τους γέμει «σκοτεινής καί δυσπέπτου μακρηγορίας» καί προκαλεΐ «ναυτιασμόν»11!...
10. Τέλος, η σκαιότης του δυστυχούς Νεοτορίου στρέφεται καί κατά της Γ' 'Αγίας Οικουμενικής Συνόδου, ή όποία συνελθούσα στην Έφεσο τον ’Ιούνιο τού 431, έκάλεσε κατα τήν τάξιν - μέσω ’Επισκόπων τρεΐς φορες γραπτώς - τον ’Αρχιερέα τής Βαοιλευούοης, καί μάλιστα παρα- κλητικώς («παρακαλούμέν σε παραγενέσθαι»12), «συνεδρεύσαι εις τήν 'Αγίαν ταύτην Σύνοδον»13. Εύρισκόμενος οτήν Έφεσο ό Νεοτόριος, έδωσε έντολή σε ένα «πλήθος στρατιωτών μετά ροπάλων» να ϊοτανται στα πρόθυρα τής οικίας του, «ώστε μή έπιτρέψαι μηδενί τών άπο τής Συνόδου είσελθεΐν»14!... 'Ο Νεοτόριος δεν προοήλθε οτήν 'Αγία Σύνοδο• οί "Αγιοι Πατέρες τον έκριναν έρήμην: «δακρύσαντες πολλάκις», ωριοαν «άλλότριον είναι τον αύτον Νεστόριον τού έπισκοπικού άξιώματος καί παντος συλλόγου ιερατικού»15.
β. Τό ζητούμενον: «τό μειναι άγαπωντες»
ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΩΤΕΡΩ προκύπτει σαφέστατα, ότι ό Νεοτόριος έπεσε πτώσιν δεινοτάτην, διότι δεν άκολούθησε τήν Πατερική Παράδοσι οτήν στάσι του έναντι τών αιρετικών• αγνοούσε, λόγω καί πράξει, τήν κρυσταλλίνην διδασκαλίαν τού μεγάλου προκατόχου του στήν Κωνσταντινούπολή τού άγιωτάτου ’Ιωάννου Χρυσοστόμου, άλλα καί τού άκόμη προγενεστέρου του 'Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, στον όποΐο θα άναφερθούμε άλλη φορά.
1. 'Ο Χρυσορρήμων, άν καί διέλαμψε ώς άντιαιρετικος ποιμήν οπανίας δυνάμεως, ούδέποτε έδίδαξε ή έπραξε τίποτε παρόμοιο προς τον Νεοτόριο, άλλα θεωροΰοε ώς το σπουδαιότερο όπλο των ’Ορθοδόξων έναντι των αιρετικών την άγάπη προς τούς αυτούς.
Σκοπος τού άγώνος δεν είναι η έξόντωσις η η βιαία ύπαγωγη τών αιρετικών στην ’Εκκλησία, διότι αύτα άποδεικνύουν, ότι η Πίστις μας δεν είναι «δι άγάπης ένεργουμένη»16. Κατα τον Χρυσόστομον, «ον γαρ τό πιστεϋσαί έστι τό ζητούμενον μόνον, άλλα καί το μεΐναι αγαπώντας»17.
2. Απευθυνόμενοι προς τούς πλανωμένους, μας διδάσκει ό Χρυσολόγος ’Ιωάννης, να μη λησμονούμε τα έξης:
α) «ού προς εχθραν φθεγγόμεθα, άλλ’ ώστε αύτονς διορθώσαι»18•
β) δεν σκοπεύουμε «ινα καταβάλω(μεν) τονς εναντίους, άλλ’ ινα άνα- στησω(μεν) κειμένους»19,
γ) η δύναμις τών λόγων μας «ούχί δίδωσι τραύματα, άλλα ίαται τραύματα»20,
δ) να μη «άγριαίνωμεν προς εκείνους, μηδέ θυμον προβαλλώμεθα, άλλα μετα επιεικείας αύτοΐς διαλεγώμεθα• ούδέν γαρ επιεικείας καί πραότητος 20 ίσχυρότερον»20.
3. Επίσης, να μη μας διαφεύγη, ότι έκφρασις της γνησίας άγάπης μας προς τούς αιρετικούς δεν είναι μόνον ό λόγος, γραπτος καί προφορικός, άλλα καί η σύντονος προσευχή: «’Επί την εύχην το παν τρέψωμεν», λέγει ό Χρυσορρήμων• «οσω μειζόνως άσεβοϋσι, τοσούτω πλέον ύπέρ αύτών παρα- καλοϋντες καί δεόμενοι άποστηναί ποτε της μανίας αύτονς... μη διαλείπωμεν τοίνυν τας ύπέρ αύτών ίκετηρίους ποιού- μενοι»21.
4. Ή έπιμονή μας στο έργο της άγάπης προς τούς πλανωμένους πρέ¬πει να είναι άνεξάντλητος: καί αν άκόμη οί αιρετικοί μας ύβρίζουν καί μας φέρωνται άπάνθρωπα, δεν πρέπει να ύποχωρούμε, άλλα «δακρύειν χρη»22 για την πνευματική τους άρρωστια καί «ολοφύρεσθαι»23 (πενθεΐν, συμπονεΐν, γοερώς κραυγάζειν) καί «θρηνεΐν»23.
« Ο ολοφυρμός... εστι μεμιγμένον φάρμακον, καί πολλην εχει την ίσχυν προς παραινεσιν»24.
5. Και μία τελική διαπίστωσις: αν οί αιρετικοί δεν μετανοούν, τούτο οφείλεται μεγάλως στο ότι έλλείπει άπο τούς εύσεβεΐς «η τοϋ βίου λαμπρότης», η αγιοπρεπής πολιτεία, κυριώτερο γνώριομα τής όποιας είναι ή αγάπη. ’Αν θέλουμε ό άντιαιρετικος λόγος μας να είναι αξιόπιστος, ας φρο-ντίσουμε να γίνουμε άξιοοέβαοτοι πρωτίοτως δια τής όρθοπραξίας, ή έλλειψις τής όποίας, κατά τον Χρυσορρήμονα, «τα σεμνά της πίστεως τής ήμετέρας διέβαλε• τούτο τά πάντα άνέτρεψε»25.
6. Συνεχιστής γνησιώτατος τής χρυσοστομικής καί έν γένει Πατερικής διδασκαλίας, σχετικώς μέ τήν στάσι μας έναντι των αιρετικών, είναι καί ό ταπεινός καί πράος "Αγιος τής Αίγίνης, Νεκτάριος ό Πενταπόλεως:
Περιοδ. «'Αγιος Κυπριανός», άριθ. 280/Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1997, σελ. 265, 278-279 καί 282.
1) PG τ. 67, στλ. 808Α.
2) PG τ. 67, στλ. 805Α.
3) PG τ. 67, στλ. 804Β.
4) PG τ. 67, στλ. 804C.
5) PG τ. 67, στλ. 805Α.
6) PG τ. 67, στλ. 808ΑΒ.
7) PG τ. 67, στλ. 808C.
8) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 462β.
9) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 463α.
10) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 436a/PG τ. 77, στλ. 41
11) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 438α.
12) ΣΜΠΣ, τ. Α', 470α.
13) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 469β.
14) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 470-471.
15) ΣΜΠΣ, τ. Α', σελ. 490α.
16) Γαλ. ε' 6.
17) PG τ. 61, στλ. 660.
18) PG τ. 48, στλ. 742.
19) PG τ. 48, στλ. 707.
20) PG τ. 48, στλ. 708.
21) PG τ. 48, στλ. 743.
22) PG τ. 48, στλ. 718.
23) PG τ. 61, στλ. 666.
24) PG τ. 61, στλ. 661.
25) PG τ. 60, στλ. 331.
26) Ποιμαντική, σελ. 192.
Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ.....
